Świat kolei 7/2001 str. 26–27

Środa Śląska — Środa Śląska Miejska

Była to jedna z tych krótkich, prywatnych linii, których zadaniem było łączenie funkcji bocznicy towarowej z „tramwajem”, zapewniającym komunikację między miastem a stacją kolei państwowej. Upadek lokalnej samorządności i konkurencja samochodów skazały ją na zagładę. Co zostało z tej interesującej kolejki po z górą 30 latach od likwidacji?

Średniowieczne miasto Środa Śląska zostało zlokalizowane na wzniesieniu terenu, w sposób charakterystyczny dla starych osad, wynikający ze względów obronnych. Przy budowie linii Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej z Wrocławia przez Legnicę do Frankfurtu nad Odrą tory poprowadzono bliżej doliny Odry, w terenie bardziej płaskim, dążąc jednocześnie do najkorzystniejszego zbliżenia się do portu rzecznego w odległych o 10 km od Środy Malczycach. Z tego względu miasto, położone 10 m wyżej niż trasowana linia, pozostało na uboczu, 4 km w bok od stacji. Z pewnością utrudniało to jego rozwój gospodarczy, ale do budowy połączenia kolejowego przez lata nie doszło, być może z powodu stosunkowo korzystnej sieci drogowej. Dopiero gdy w czasach kryzysu gospodarczego w ramach tzw. pomocy wschodniej przeznaczono specjalne fundusze na rozwój linii lokalnych, miasto Środa Śląska postarało się o koncesję na budowę własnej, normalnotorowej kolejki (Kleinbahn). Prace budowlane, prowadzone przez wrocławską firmę Smoschewer & Co., specjalizującą się m. in. w kolejkach polowych, trwały aż 4 lata. Linię otwarto 26.07.1926 r. Ruch pasażerski był obsługiwany przez trzy 4–osiowe wagony motorowe firmy DWK z Kilonii o oryginalnej, nowoczesnej sylwetce (opływowo ścięte i pochylone ściany czołowe). Oprócz nich spółka Kolejka Średzka S. A. posiadała 1 wagon osobowy, 1 bagażowy, 2 towarowe i parowóz. Przewozy towarowe były jednak niewielkie i wynosiły 10–20 tys. ton rocznie.

Rozkład jazdy był dostosowany do przyjazdów kolei państwowej i zawierał do 16 par połączeń na dobę. Roczne przewozy dochodziły do 175 tys. osób. W kryzysowych latach 30–tych spadły do ok. 100 tys. osób i widocznie nie gwarantowały rentowności, gdyż wagony motorowe sprzedano i od 04.11.1936 r. wprowadzono komunikację autobusową. parowóz obsługiwał ruch towarowy, w czasie II wojny światowej również pociągi mieszane w dni świąteczne, ale tylko do stacji Środa Śląska Miejska [wg. 1].

Po wojnie ruch pociągów pasażerskich wznowiono dopiero od października 1949 r. (wcześniej kursowały autobusy PKS). Przewozy pasażerskie zawieszono w 1966 r. na ówczesnej, pierwszej fali likwidacji linii lokalnych, a decyzję o rozbiórce wydano z datą 22.08.1968 r.

Michał Jerczyński

Wędrówka śladami kolejki

Kolejka Średzka nie posiadała na stacji kolei państwowej Środa Śląska własnego dworca, a jedynie mijankę w pobliżu obecnego budynku dawnej pompowni i wieży ciśnień z połowy XIX w. (oraz prawdopodobnie własny magazyn towarowy obok dworca [2]). Starotorzem biegnącym w pewnej odległości od torów stacyjnych wychodzimy ze Środy Śląskiej w kierunku Malczyc. Po lewej stronie mijamy zachowany słupek hektometrowy ze słabo widocznymi cyframi 0 i 2 (km 0,2). Chwilę potem torowisko skręca w lewo w kierunku rzeczki, którą pokonujemy po dwuprzęsłowym, belkowym moście. Konstrukcja jest skręcana na śruby jak w mostach prowizorycznych, przyczółki i filar są betonowe. Z prawej strony widać podobny most dla rozebranego toru bocznicowego, ale z oryginalnymi, betonowymi dźwigarami. Ogrodzenie zakładów, do których prowadziła bocznica, częściowo ustawiono na nasypie kolejki, skręcającym ciągle szerokim łukiem w lewo, Nieco dalej starotorze urywa się, a my musimy ominąć zbudowaną na nim rozdzielnię energetyczną. Dalej tory skręcały w prawo, ale ten fragment linii już zamieniono w orne pole. Jej ślad odnajdujemy dopiero wzdłuż drogi Szczepanów — Środa Ślaska. Starotorze biegnie wzdłuż niej, lekko skręcając to w prawo, to w lewo. Po drodze pokonujemy wykopany w poprzek rów i wkraczamy w płytki przekop, za skrzyżowaniem z polną drogą na krótko oddalamy się nieco od szosy. Przy zabudowaniach szosa ponownie przybliża się i tu niegdyś znajdował się przystanek Feldschlößchen. Niestety, nie ma po nim żadnego śladu. Przeciąwszy drogę do wsi Jastrzębie musimy pokonać kolejną przeszkodę — głęboki rów, wykopany skosem przez torowisko. brakuje tu sporego odcinka linii. Na jej trasę wkraczamy nieco dalej, między domami a działkami warzywnymi. Zaczyna się miasto i ślady linii są coraz bardziej zatarte: nowe bruki, magazyny, dalej stacji benzynowa, położona już na terenie dawnej stacji kolejowej Środa Śląska Miejska. Zachował się tu dworzec przebudowany na budynek mieszkalny, obok w oryginalnym stanie — magazyn. Kilkanaście metrów od dworca wznosi się trzystanowiskowa, prostokątna lokomotywownia z czerwonej cegły. Część ściany jest jednak przemurowana pustakami, widocznie zawaliła się w tym miejscu. Lokomotywownia jest „obrośnięta” nowymi dobudówkami, również bramy wjazdowe noszą ślady przeróbek. Z terenu stacji tory biegły niegdyś 700 m dalej, nieco pod górę, ulicą Legnicką aż do samego rynku, ale po tym odcinku nie pozostał niestety żaden ślad. Drewniany poczekalnia zniknęła prawdopodobnie już w 1945 r. Aby zaliczyć całą trasę kończym wszakże naszą wyprawę pod ratuszem.

Sławomir Fedorowicz

Fot. S. Fedorowicz (14.10.1999)

Źródła

[1] Bufe S.: Eisenbahnen in Schlesien, Egglham 1989.

[2] Dost P.: Die privateisenbahnen und Kleinbahnen Schlesiens, w: Böttchers kleine Eisenbhnschriften, zeszyt 3, Dortmund 1970.

[3] Handbuch der deutschen Straßenbahnen, Kleinbahnen und Privateisenbahnen. Berlin 1928.

[4] Handbuch der öffentlichen Verkehrsbetriebe. Berlin 1936 i 1940.

[5] Nether A.: Stationsverzeichniss der Eisenbahnen Europas. Berlin 1929.

[6] Rozkłady jazdy pociągów DRG i PKP — różne roczniki

 

Stacje na linii Środa Śląska — Środa Śląska Rynek
Kilometraż	Rodzaj	Nazwy poprzednie	Nazwa obecna (ostatnia)
0	st.	Neumarkt (Sches.) Reichsbahnhof	Środa Śląska
2,6	p.o.	Naumarkt (Sches.) Feldschloßchen	—
3,409	st.	Naumartk (Schles.) Stadtbahnhof	Środa Śląska Miejska
4,150	p.o.	Neumarkt (Schles.) Ring	—

st. — stacja; p.o. — przystanek osobowy